کتاب جواب آواز استاد عبدالله دوامی

کتاب حاضر تحت عنوان جواب آواز در واقع ردیف‌های آوازی مرحوم استاد عبدالله دوامی است که برای تار و سه‌تار تنظیم گردیده است و نوازندگان تار و سه‌تار را برای اجرای ردیف آوازی عبدالله دوامی قادر می‌سازد. علت انتخاب این ردیف‌ها در کتاب جواب آواز از چند جهت حائز اهمیت می‌باشد:

۱. اصالت: دوامی نزد صاحب نام‌ترین و برجسته‌ترین موسیقیدانان دوره قاجار کسب دانش کرده است و به ریزه‌کاری‌ها و دقایق موسیقی ایران آشنا بوده و در نگهداری از آن‌ها دقت کافی را داشته است.
۲. آموزشی بودن: وی سال‌ها برای آموزش موسیقی به هنرجویان تلاش کرده است و می‌توان گفت بیشتر از آن که یک مجری و آواز خوان باشد، مدرس موسیقی بوده است. به همین دلیل جنبه‌های آموزشی ردیف او بسیار زیاد است و هنرجو به راحتی و سرعت زیاد به شناخت موسیقی ایرانی نائل می‌گردد.
۳. خلاصه بودن: کتاب جواب آواز مجموعه‌ای بسیار موجز است، چکیده‌ای است از کل فرهنگ موسیقایی سنتی ایران و عاری از اضافه‌گویی. گویی اصل مطلب بدون حرافی، رک و گویا بیان شده است.
۴. کامل بودن: با توجه به خلاصه بودن ردیف‌ها در تخلیص آن مطلبی جا نمانده است. انواع تحریر‌های رایج، شاه گوشه‌ها و گوشه‌های اصلی به طور کامل آمده‌اند و تنها از تکرارهای اضافی و کشیدگی مطالب پرهیز شده است.
۵. ترتیب گوشه‌ها: نحوه‌ی ردیف کردن گوشه‌ها در کتاب جواب آواز، حرکت از ناحیه بم صدایی به قسمت اوج و بازگشت یا فرود بوده است. حرکت پلکانی به سمت بالا و بازگشت، یک روال طبیعی و رایج را دنبال می‌کند. این مسئله در آموزش بسیار اهمیت دارد چرا که هنرجو، بسیار خوب با ردیف مربوطه انس می‌یابد.

عبدالله دوامی متولد ۱۲۷۰ در طا می‌باشد. وی متبحر و مسلط در بداهه سرایی بر مبنای ردیف موسیقی اصیل ایرانی چه در آواز و چه در تصنیف‌ها می‌باشد. مشوقش در آواز علی‌خان نایب‌السلطنه و درس‌های آواز را از دستگاه شور نزد علی‌خان آغاز کرد. وی نزد اساتیدی چون میرزا حسینقلی، اسماعیل زاده، درویش خان، میرزاعبدالله و ملک الذاکرین مشق دید و تنبک و تصنیف را نیز نزد حاجی ‌خان عین‌ الدوله‌ای آموخت.

دوامی در آوازهای خود به شیوه‌ی قدما از ادوات تحریر که کلماتی بی‌ربط به شعری که مد نظر خواننده برای اجراست، می‌باشند، استفاده نموده است: ادواتی نظیر آخ، دل، یار، وای، دل دله دل، ای دل، داد، حبیب من، دلم، جانم، امان و….این اداوات در موسیقی آوازی سایر مناطق مخصوصا کشورهای شرق مانند هندوستان وجود دارد، وجود این ادوات ضروری نیست اما به زیبایی تحریر‌ها و ملودی‌های مربوطه ‌افزوده است. همچنین از ویژوگی‌های مهم و قابل توجه در موسیقی وی نسبت بالای موسیقی بدون شعر او به موسیقی است که با شعر ادا می‌شود. اگر ما ارزش آواز را در توان ادای شعر بدانیم، کاری که سازها از انجام آن ناتوانند، بخش مهم موسیقی عبدالله دوامی سازی دانسته می‌شود. لازم به ذکر است دوامی در عصر خود به عنوان خواننده‌ای کامل شناخته نشد و بیشتر ضربی‌خوان و تصنیف‌خوان به حساب ‌آمد و به دلیل کمی وسعت صدا (حدود یک اکتاو و نیم) وی را عبدالله دو دانگ نیز می‌خواندند. اما از سوی دیگر می‌توان گفت معاشرت زیاد با اساتید و آوازخوانان قدیمی وی را به راوی خوبی برای شیوه‌ی آوازخوانی در ایران تبدیل کرده است.

با توجه به مشکلاتی که در آموزش ردیف به جوانان علاقه‌مند به موسیقی سنتی ایران وجود دارد نیما فریدونی نویسنده‌ی کتاب جواب آواز سعی برآن دارد تا بخشی از این مشکلات را برای هنرجویان هموار کند و با کتاب تجزیه و تحلیل ردیف آوازی، یادگیری ردیف را برای هنرجویان هدفمندتر گرداند.