کتاب آموزشی کمانچه سعید فرج پوری بیست قطعه

کتاب آموزشی کمانچه سعید فرج پوری: گنجینه‌ی بیست قطعه برای اوج گرفتن هنر شما 🎻✨

اگر شما هم عاشق دنیای پرشور و خاطره‌انگیز کمانچه هستید و دلتان می‌خواهد در این مسیر هنری گام بردارید، با یک منبع فوق‌العاده روبرو خواهید شد. کتاب «بیست قطعه برای کمانچه» اثر استاد سعید فرج پوری، مجموعه‌ای ارزشمند است که سال‌ها در دل آثار مختلف ایشان پراکنده بوده و حالا به همت ایشان گردآوری شده تا در اختیار هنرجویان و علاقه‌مندان قرار گیرد. این کتاب نه تنها مجموعه‌ای از قطعات زیباست، بلکه دریچه‌ای است به درک عمیق‌تر از تکنیک‌ها و رموز نوازندگی کمانچه، به‌ویژه با نگاهی دقیق به مسئله کوک ساز که شاید برای بسیاری از هنرجویان سردرگم‌کننده باشد. بیایید با هم سفری به دنیای این اثر بی‌نظیر داشته باشیم و ببینیم چه گنجینه‌هایی در انتظار ماست. 🌟

شناخت کوک کمانچه: کلید ورود به دنیای اصالت 🎶

یکی از موضوعات کلیدی که در این کتاب به آن پرداخته شده، مسئله‌ی کوک کمانچه است. در نوازندگی تک‌نوازی، انتخاب کوک تا حد زیادی به سلیقه هنرمند و حال و هوای دستگاه موسیقی مورد نظر بستگی دارد. شما می‌توانید کمانچه را بر اساس نت‌های لا، سل یا فا کوک کنید و حتی از سیم واخوان برای غنی‌تر کردن صدا بهره ببرید. اما وقتی پای همنوازی با سازهای دیگر به میان می‌آید، یک تصور اشتباه رایج، هنرجویان را دچار سردرگمی می‌کند: این تصور که کمانچه سازی انتقالی است و باید نت آن را یک پرده بالاتر نوشت. این موضوع، ریشه در تحولات تاریخی و فرهنگی موسیقی ایرانی دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

تاریخچه‌ی کمانچه و تاثیرات فرهنگی: از دیروز تا امروز 🎼

کمانچه تا اواخر دوران قاجار تنها سه سیم داشت و بعدها یک سیم به آن افزوده شد. در آن زمان، برای همنوازی، ساز عمدتاً با کوک سل نواخته می‌شد. به عنوان مثال، برای اجرای دستگاه ماهور، سازهایی مانند دو و تار با کوک دو نواخته می‌شدند و کمانچه نیز به همین ترتیب، کوک سل را انتخاب می‌کرد. انگشت‌گذاری روی سیم دوم (سل) به ترتیب نت‌های لا، سی و دو نام داشت و این هماهنگی در تمام دستگاه‌ها و آوازها برقرار بود.

جالب است بدانید که حتی با افزایش تعداد سیم‌ها به چهار، این روال تا حدی حفظ شد، هرچند نام‌گذاری کوک به ر-لا-ر-لا (که در واقع همان دو-سل-دو-سل است) تغییر کرد. این تغییرات از اواخر دوران قاجار و همزمان با ورود ویولن به ایران آغاز شد. بسیاری از کمانچه‌نوازان برجسته آن دوره، ویولن را نیز می‌آموختند و این دو ساز رفته‌رفته وارد رقابت و تا حدودی جایگزینی با یکدیگر شدند.

تاثیرات ورود ویولن بر موسیقی ایرانی 🎻

در اوایل قرن بیستم، ورود ویولن به ایران و آموزش آن توسط اساتید کمانچه، تحولاتی را در موسیقی ایرانی رقم زد. در حالی که تجددگرایی در حوزه‌های دیگر مانند ادبیات و علوم، پیامدهای مثبتی داشت، در موسیقی ایرانی، گاهی شاهد اقتباس بی‌رویه از الگوهای موسیقی غربی بودیم که به ضرر مبانی موسیقی ملی تمام شد. این بینش تجددطلب، فرصت لازم برای تلفیق سازنده سنت و دستاوردهای جهانی را پیدا نکرد و به جای اعتلا، گاهی موجب عقب‌نشینی موسیقی ایرانی شد.

کمانچه، قربانی تحولات تاریخی 😔

کمانچه، به عنوان یکی از اصلی‌ترین سازهای زهی موسیقی ایران، از این تحولات بی‌تاثیر نماند. این ساز توانایی شگرفی در بیان احساسات دارد، اما به دلیل بی‌توجهی و گاهی نگاهی نادرست، جایگاه خود را در میان سازهای اصلی از دست داد. حتی بسیاری از نوازندگان بزرگ آن، به آموزش ویولن روی آوردند. همانطور که در کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” اشاره شده، راحتی حمل و نقل و ظاهر زیباتر ویولن، باعث شد تا رفته‌رفته جای کمانچه را بگیرد، گویی سازی کامل، جای سازی ناقص را گرفته است. این نگاه، متأسفانه کمانچه را از جایگاه اصلی خود دور کرد.

دوران رکود و احیای کمانچه 💫

علاوه بر این، کمانچه در دست کسانی افتاد که بیشتر برای موسیقی مبتذل و مطربی از آن استفاده می‌کردند، که این خود باعث اکراه جوانان از یادگیری آن و گرایششان به ویولن شد. با رواج نت‌نویسی و وجود کتاب‌ها و اتودهای متنوع برای ویولن، این ساز مورد استقبال بیشتری قرار گرفت. در نتیجه، کوک معمول ویولن (می-لا-ر-سل) به کوک رایج کمانچه تبدیل شد و انگشت‌گذاری‌ها بر اساس آن شکل گرفت. این کوک، گرچه برای موسیقی ایرانی مطلوبیت کمتری دارد، اما به دلیل فراگیری ویولن، به عنوان کوک اصلی کمانچه پذیرفته شد.

درس‌های ارزشمند کتاب «بیست قطعه برای کمانچه» 📖

استاد سعید فرج پوری در تالیف کتاب «بیست قطعه برای کمانچه»، با درک این چالش‌ها، نت‌ها را بر اساس انگشت‌گذاری لا کوک نوشته‌اند. این انتخاب، برای سهولت اجرا و جلوگیری از سردرگمی هنرجویان، به خصوص در بخش همنوازی با سایر سازها، بسیار هوشمندانه است. شما با مطالعه این کتاب، نه تنها مجموعه‌ای از قطعات زیبا را فرا می‌گیرید، بلکه با ظرافت‌های کوک و انگشت‌گذاری کمانچه نیز آشنا می‌شوید. این کتاب، پلی است برای ارتباط سازنده‌تر شما با این ساز اصیل ایرانی. 🌈

—

۱. کوک رایج کمانچه برای تک‌نوازی چیست؟
در تک‌نوازی کمانچه، کوک سازی امری سلیقه‌ای است و هنرمند می‌تواند بسته به حال و هوای دستگاه مورد نظر، کمانچه را در نت‌های لا، سل یا فا کوک کند. همچنین امکان استفاده از سیم واخوان برای غنی‌تر کردن صدا وجود دارد.

۲. چرا تصور می‌شود کمانچه سازی انتقالی است؟
این تصور اشتباه به مرور زمان در همنوازی با سایر سازها شکل گرفته است. بسیاری گمان می‌کنند که باید نت کمانچه را یک پرده بالاتر نوشت، که این مسئله باعث سردرگمی هنرجویان می‌شود.

۳. کمانچه در گذشته چند سیم داشته است؟
کمانچه تا اواخر دوره‌ی قاجار سه سیم داشت و بعدها یک سیم به آن اضافه شد.

۴. کوک رایج کمانچه در دوران قاجار برای همنوازی چگونه بوده است؟
در همنوازی با دیگر سازها، کمانچه عمدتاً سل کوک می‌شد. به عنوان مثال، در کنار سازهایی که کوک دو داشتند، کمانچه نیز سل کوک می‌شد.

۵. کوک فعلی کمانچه که به ر-لا-ر-لا خوانده می‌شود، در اصل معادل کدام کوک است؟
این کوک در اصل معادل کوک دو-سل-دو-سل است.

۶. ورود کدام ساز غربی باعث تغییراتی در نوازندگی کمانچه شد؟
ورود ساز ویولن به ایران باعث ایجاد تغییرات و تا حدی جایگزینی کمانچه شد.

۷. چه کسانی از اساتید برجسته کمانچه، ویولن نیز تعلیم می‌دادند؟
حسین خان اسماعیل زاده از جمله این اساتید بوده که به جوانانی چون رکن الدین مختاری، ابوالحسن صبا، رضا محجوبی، حسین یاحقی و ابراهیم منصوری درس ویولن می‌داد.

۸. آیا تجددگرایی در موسیقی ایرانی همیشه پیامدهای مثبتی داشته است؟
متاسفانه در حوزه موسیقی ایرانی، وجه غالب تجددگرایی، اقتباس بی‌رویه از مبانی موسیقی غربی بود که به زیان مبانی موسیقی ملی تمام شد.

۹. چرا کمانچه در دوره ای مورد بی‌مهری قرار گرفت؟
کمانچه در دست کسانی بود که از آن صرفا برای اجرای موسیقی رو حوضی و مطربی استفاده می‌کردند و همچنین به دلیل راحت‌تر بودن حمل و نقل و ظاهر ویولن، این ساز مورد بی‌مهری قرار گرفت.

۱۰. بنا بر نوشته روح الله خالقی، چرا ویولن جای کمانچه را گرفت؟
روح الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران نوشته است که چون ویولن سازی کوچک‌تر، راحت‌تر از نظر حمل و نقل و از لحاظ ظاهری قشنگ‌تر بود، به تدریج جای کمانچه را در ایران گرفت.

۱۱. چه عواملی باعث شد جوانان از نوازندگی کمانچه اکراه داشته باشند؟
استفاده صرف از کمانچه برای موسیقی مبتذل و همچنین رواج و در دسترس بودن نت‌ها و کتاب‌های آموزشی برای ویولن، باعث شد جوانان از کمانچه اکراه داشته باشند.

۱۲. کوک معمول ویولن چیست؟
کوک معمول ویولن می-لا-ر-سل است.

۱۳. چرا کوک رایج ویولن برای موسیقی ایرانی مطلوبیت کمتری دارد؟
این کوک با توجه به فواصل هارمونیک و صدادهی آن، اصولا کوک مطلوبی برای موسیقی ایرانی نیست، مخصوصا برای شروع کار.

۱۴. سعید فرج پوری در کتاب «بیست قطعه برای کمانچه» نت‌ها را بر چه اساسی نوشته است؟
استاد سعید فرج پوری برای سهولت اجرا و سردرگم نشدن هنرجویان، نت‌های قطعات را براساس انگشت‌گذاری لا کوک نوشته‌اند.

۱۵. هدف از نگارش نت‌ها بر اساس انگشت‌گذاری لا کوک در این کتاب چیست؟
هدف اصلی، تسهیل فرآیند یادگیری و اجرا برای هنرجویان کمانچه، به خصوص در هنگام همنوازی با سازهای دیگر است.